Ο λόγος για την περίοδο Τανζιμάτ, Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε απόλυτα το θαύμα που έγινε τον 19ο αιώνα λόγω ακριβώς του Τανζιμάτ να ρίξουμε μία ματιά στα πριν του Τανζιμάτ χρόνια. Ποια ήταν η παιδεία;
Η Τατιάνα Σταύρου αναφέρεται σε αυτό τον τομέα και ακριβώς χαρακτηρίζει ότι η παιδεία τότε είχε τα μαύρα χάλια της.
Αν δεν το συγκρίνουμε το θαύμα που έγινε στην παιδεία μας με την ανοικοδόμηση στο σχολικό τομέα όντως οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι ο 19ος αιώνας με το Τανζιμάτ, βοήθησε πάρα πολύ.
Υψώθηκαν τα μεγαθήρια αυτά της παιδείας μας, Μεγάλη Σχολή, Ζάππειο, Ζωγράφειο, Κεντρικό Παρθεναγωγείο, Ιωακείμειο, έτσι δόθηκε μία λαμπρή ώθηση στην παιδεία και ιδιαίτερα με τη συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Έγιναν θαύματα, γιατί όντως το Οικουμενικό Πατριαρχείο συνέβαλε τα μέγιστα στον τομέα της παιδείας, διότι έταξε ως σκοπό του να μορφωθούν οι νέοι, διότι δια της Παιδείας μπορούσε οπωσδήποτε να δημιουργήσει η ομογένεια θαύματα με τη μόρφωση των νέων. Το ευχάριστο δε είναι ότι και οφείλουμε να το τονίσουμε αυτό ιδιαίτερα, όλα αυτά που έγιναν τότε που κόστισαν πολλά λεφτά , έγιναν με ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν συνέβαλε κανένας επίσημος παράγων, ούτε το Οθωμανικό Κράτος , ούτε από Ελληνικής πλευράς κανένας.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία εάν το συγκρίνουμε και με τη σημερινή κατάσταση της Ελλάδος, που αν δεν ανοίξουν το πουγκί τους για να βοηθήσουν το κράτος για να ανανήψει, επομένως το γεγονός ότι δεν έγιναν με καμία κρατική παρέμβαση δίνει μια ιδιαίτερη σημασία στην όλη προσπάθεια που κατέβαλε η ομογένεια.
Εάν κρίνουμε ότι πολλοί μετανάστες που έρχονταν να εγκατασταθούν μόνιμα στην πόλη, φρόντιζαν να μυηθούν στην ελληνική παιδεία γιατί; διότι είχαν τέτοια φήμη τα σχολειά μας που προσήλκυαν τους πάντες, τραβούσαν κοντά τους και τους ξένους, οι οποίοι ήθελαν οπωσδήποτε να μάθουν την ελληνική γλώσσα.
Ας τα ακούσουν μερικοί- μερικοί και από την σύγχρονη εποχή, για να καταλάβουν και να μην υποτιμούν την γλώσσα μας. Η γλώσσα δείχνει το βαθμό του πολιτισμού μας.
Σκεφτείτε την αίγλη μιας κοινωνίας που χρησιμοποιεί μια τέτοια γλώσσα, επομένως ήταν πολύ φυσικό να προσελκύει τους ξένους, τους μετανάστες, οι οποίοι φρόντιζαν με κάθε τρόπο να ενταχθούν σε αυτήν την κοινωνία.
Έρχόνταν από διάφορες περιοχές της Ευρώπης, άνθρωποι να εγκατασταθούν στην πόλη με μόνο στόχο να γνωρίσουν την ομογένεια από κοντά, να μάθουν τα ήθη, τα έθιμα της και τη γλώσσα της. Αυτή ήταν η παιδεία της εποχής εκείνης.
Έχω κάνει μια εργασία προ πολλών ετών για το Τανζιμάτ και την ομογενειακή παιδεία.
Η ομογενειακή παιδεία κατά την μεταρρυθμιστική περίοδο του Τανζιμάτ, σκοπός είναι να προβληθεί η ευεργετική επίδραση της μεταρρυθμιστικής περιόδου του Τανζιμάτ στην πρόοδο της ομογενειακής κοινωνίας.
Και τώρα ας πούμε δυο λόγια για τους αγνοούντες της σημασίας της περιόδου αυτής.
Ο Σουλτάνος Αμπντούλ-Μετζίντ ο πρώτος, μετά την ανάληψη του σε νεανική ηλικία στον Οθωμανικό θρόνο 1839-1861, επιθυμώντας να επιβάλλει μια νέα τάξη στην κρατική διοίκηση, δημοσιεύει στις 3 Νοεμβρίου του 1839, το περίφημο σουλτανικό διάταγμα Χάτι-Χουμαγιούν. Το εξαγγέλλει από την γνωστή πλατεία Γκιουλχανέ ο εμπνευστής και συντάχτης του Μουσταφά Ρεσίτ-πασάς.
Με το φιρμάνι το οποίο λέγεται και Χάτι-Σερίφ, εγκαινιάζετε μια μεταρρυθμιστική περίοδος στα πλαίσια της επικράτειας της οθωμανικής αυτοκρατορίας όπου πολιτογραφήθηκε στην ιστορία με την επωνυμία Τανζιμάτ.
Αργότερα ο ίδιος σουλτάνος θέλοντας να διασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας που κινδύνευε ένεκα του Ρωσο-τουρκικού πολέμου,αναγκάζεται πιεζόμενος από τους συμμάχους του Αγγλο-Γάλλους να εκδώσει στις 18 Φεβρουαρίου 1856 το φιρμάνι Ισλαχάτ, το οποίο ενσωματώθηκε αργότερα στην συνθήκη των Παρισίων 30 Μαρτίου 1856.
Με την νέα αυτή σουλτανική διάταξη που αποτελεί την δεύτερη φάση του Τανζιμάτ- Ισλαχάτ δόθηκε νέα ώθηση στην αναδιοργάνωση του κράτους, αναγνωρίστηκαν οι ατομικές ελευθερίες όλων των υπηκόων και εξασφαλίστηκε πλήρης θρησκευτική ελευθερία και πολιτική ισοτιμία στις χριστιανικές εθνότητες με τους μουσουλμάνους που απο-τελούσαν το κυρίαρχο στοιχείο της αυτοκρατορίας.
Στο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του κράτους δόθηκε βασική σημασία στην αναδιοργάνωση της παιδείας που ήδη είχε αρχίσει από την εποχή του Μαχμούτ του δευτέρου 1808-1839 ο γιός του όμως ο Αμπντούλ-Μετζίτ προσέ-δωσε ιδιάζουσα σημασία στον διαφωτισμό δια της παιδείας προώθησε ακόμα περισσότερα τα εκπαιδευτικά θέμα-τα, διέταξε να ανοίξουν νέα σχολεία σε όλα τα διαμερίσματα του κράτους και πρόσταξε να καταπολεμηθεί με κάθε τρόπο η αμάθεια.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, η υπάτη ηγετική μορφή της Ορθοδοξίας περιβεβλημένος μετά την άλωση και με τα πολιτικά προνόμια που του αναγνώρισε ο Πορθητής αναδείχτηκε η ανωτάτη εξουσία όλων των χριστιανών υπηκόων της οθωμανικής αυτοκρατορίας και εθνάρχης του ρωμαίικου στοιχείου αυτής.
Με την ιδιότητα του αυτή, οργάνωσε την δικαιοσύνη και μερίμνησε για την πνευματική καλλιέργεια του ποιμνίου του, όμως αν εξαιρέσει κανείς την εστία του διαφωτισμού του γένους, τη Μεγάλη του Γένους σχολή, θλιβερή μάλ-λον παρουσιάζεται γενικά η όψη της ομογενειακής εκπαιδεύσεως ακόμη και εως τα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώ-να, ιδιαίτερα στις επαρχίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Τα σχολεία καθυστερημένα ακατάλληλα ως κτίρια όταν υπάρχουν… πολλές φορές δεν υπάρχουν μήτε και αυτά τα ακατάλληλα, οι δάσκαλοι κακοπληρωμένοι, αναρμόδιοι δεν υπάρχουν αρκετά παρθεναγωγεία, γράφει η Τατιάνα Σταύρου.
Η φιλελεύθερη ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε με την εξαγγελία των αρχών του Τανζιματ ευαισθητοποίησε ακό-μα περισσότερο το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην κατεύθυνση της αναβάθμισης του έθνους δια της παιδείας.
Να καταλάβουμε την αξία της παιδείας. Κλήρος και λαός δραστηριοποιηθήκαν με μια απίθανη προθυμία για να αναδιοργανώσουν την παιδεία στην οποία στήριζαν πάντοτε τις ελπίδες τους για την πνευματική χειραφέτηση του έθνους.
Στην έκθεση του ο σχολάρχης Γαβριήλ Σοφοκλέους για το σχολικό έτος 1873-74 δίνει σαφή εικόνα του ενθουσια-σμού και της φιλεκπαιδευτικής μέθης που διακατέχει την ρωμιοσύνη κατά την εποχή αυτή.
Είπον κύριοι δια τους συλλόγους ότι διέπουση τα της Ανατολής, ουδεμία νομίζω εποιησάμην εις τούτο υπερβολήν πανταχού την σήμερον ιδρύονται σύλλογοι, αδελφότητες, λέσχαι και αναγνωστήρια. Πανταχού της ανατολής αντη-χούσιν αι αίθουσαι από σοφών διαλέξεων σπουδαίων αναγνωσμάτων και ζωηρών συζητήσεων, αργότερα ο Σχολάρ-χης του Ζωγραφείου Μιχαήλ Κεφάλας είναι ο πρώτος Σχολάρχης του Ζωγραφείου, όταν ιδρύθηκε το Ζωγράφει-ο.Στην έκθεσή του, την σχετική με το σχολικό έτος 1895-96 τονίζει την προσήλωση των κοινοτικών παραγόντων στο ιδεώδες της παιδείας και το ύψος του επιπέδου αυτής και λέει: «ούτος αξιεπαινον μερίμνη και δράση της φιλοτίμου εφορίας του Ζωγραφείου, η Ελληνική Ορθόδοξος Κοινότης Σταυροδρομίου θα έχει με τού πολύ προς τω Ζωγραφείω γυμνασίω πέντε δημοτικάς σχολάς των αρρένων και τρεις των θηλέων».
Αναλύοντας η Τατιάνα Σταύρου το δονούμενο από φλογερό ενθουσιασμό ελληνισμό της Ανατολής και της Πόλης, κατά το δεύτερο ήμισυ του δεκάτου ενάτου αιώνα διαζωγραφίζει με τα πιο επιτυχημένα ζωηρά χρώματα την εικόνα της ρωμιοσύνης κατά την περίοδο αυτήν.
Μέσα από την ιστορία του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως φτάνει σβησμένος ο απόηχος αυτού του άλλου κόσμου, με τα ιδανικά του, τους αυστηρούς κανόνες της ζωής και την ιδιομορφία του. Το θέαμα είναι συγκινητικό, οράματα προβάλλουν, ουτοπίες, όνειρα και μαζί γερός δραστήριος ρεαλισμός.
Πράξεις, σκέψεις, πραγματοποιήσεις, συνιστούν την ανεπανάληπτη ετούτη εποχή, ο Ελληνισμός της Ανατολής και της πόλης σε όλη του την άνθηση.
Σχολεία, εκκλησίες ορφανοτροφεία, γηροκομεία, γυμνάσια και γενικά διδακτήρια κάθε τύπου και κάθε μορφής και επιπλέον σωματεία, φιλανθρωπικά καταστήματα τα ανώτερα των Βαλκανίων, συσσίτια, μέριμνα κοινωνική στην
αντίληψη αλλά και μητροπόλεις που φεγγοβολούσαν τη ευποιία, το χριστιανικό ήθος, την ανθρώπινη αλληλεγγύη το εθνικό φρόνιμα.
Πάνω από όλα η άρχουσα τάξη, η εκλεκτή κοινωνία να νοιώθει υπεύθυνη για το κάθε τι, η ιδέα της Ορθοδοξίας η πανταχού παρούσα και η ακοίμητη αίσθηση του ελληνισμού σφυρηλατούσαν την μοναδική αυτή κοινωνία και της έδιναν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.
Τα ίδια ιδανικά κινούσαν τις πράξεις των σημαντικών και των ασήμων, των ιερωμένων, των λαϊκών, των φτωχών, των πλουσίων, των αμαθών. Η εκκλησία που σε όλη την μακραίωνη ιστορία της κατεύθυνε σοφά και συνετά τα πε-πρωμένα του γένους, αντιμετώπισε με επιφύλαξη τη φιλελεύθερη ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε, όμως παρά το ότι διατηρούσε κάποιους φόβους για μελλοντικές δυσμενείς επιπτώσεις αυτού του κλίματος πάνω στις τύχες της ρωμιοσύνης, κράτησε θετική στάση.
Ο δε Οικουμενικός Πατριάρχης στάθηκε όπως πάντα χειραγωγός, οδηγέτης και εμπνευστής του ποιμνίου του.
Σημαντική παράμετρος για την διαμόρφωση της στάσης των ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, γράφει ο καθηγη-τής Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, αποτέλεσε η τοποθέτηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου απέναντι στην πολιτική των μεταρρυθμίσεων.
Αναπόσπαστα συναρτημένο με την εθνική κοινότητα το Πατριαρχείο θα καθορίσει την στάση του με γνώμονα α-φενός την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που διανύονταν για το αλύτρωτο γένος και αφετέρου την διασφάλιση των προϋποθέσεων που συνδέονταν άμεσα με την εκπλήρωση της οικουμενικής αποστολής του.
Συγκεκριμένα προσέβλεπε θετικά στην εξίσωση των δικαιωμάτων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων αλλά όπως ήταν εύλογο αντιμετώπιζε με περίσκεψη τόσο την μείωση της πολιτικής δύναμης και των προνομίων του, όσο και την ενίσχυση του έλεγχου της κεντρικής εξουσίας της εκκλησίας και τα σχολεία της Ορθόδοξης Ελληνικής μειο-νότητας.
Το θερμό ενδιαφέρον του σεπτού κέντρου της ορθοδοξίας για την οργάνωση της εκπαίδευσης των ελληνοπαίδων της επικράτειας, εκδηλώνεται αμέσως με τον κανονισμό των Ορθοδόξων Ελληνικών σχολείων που συνέταξε η Πα-τριαρχική Κεντρική Εκκλησιαστική Επιτροπή για να τεθεί σε εφαρμογή από την 1 Σεπτεμβρίου 1856.
Είναι η εποχή του δημιουργικού ενθουσιασμού στην κατεύθυνση της πνευματικής χειραφέτησης του έθνους, έχει γίνει βίωμα στους πάντες η ευεργετική επίδραση της παιδείας και προς αυτήν στρέφεται η φροντίδα όλων, τόσο των απλών φυλογενών ενοριτών που έριχναν στον δίσκο το γρόσι από το υστέρημα τους, όσο και των γενναιόψυ-χων πλουσίων ανδρών οι οποίοι πρόσφεραν την περιουσία τους για την πνευματική ανάπτυξη και ηθική καλλιέργεια της νεολαίας, της ελπίδας για την ανάδειξη και πρόοδο του έθνους.
Καρπός του απαράμιλλου αυτού ενθουσιασμού είναι τα καλλιμάρμαρα κοινωφελή ιδρύματα που χτίζονται στην Βασιλεύουσα και στην επαρχία.
Μεταξύ αυτών βλέπουμε να υψώνονται στην πρωτεύουσα του κράτους το ένα μετά το άλλο και τα λαμπρά τεμένη της παιδείας μας, η Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, η Εμπορική Σχολή της Χάλκης, η μεγάλη του Γένους Σχολή, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο, το Ζωγράφειο Γυμνάσιο- Λύκειο και πλείστα άλλα.
Και δεν είναι μόνο τα κτίρια που μας κάνουν να υπερηφανευόμαστε αλλά και ο εξοπλισμός τους με σύγχρονα επο-πτικά όργανα και με πλούσια βιβλιοθήκη, ιδιαίτερα δε η επάνδρωσή τους με εξαίρετους σκαπανείς των γραμμάτων, διδασκάλους τους γένους, ειδικευμένους στον κλάδο τους στα καλύτερα πανεπιστήμια της δύσης.
Μέσα σε αυτήν την πυρετώδη για την αναμόρφωση της παιδείας ατμόσφαιρα που καλλιεργούσε συστηματικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο και που τα άτομα θεωρούσαν υψίστη τιμή τους να βοηθήσουν το έθνος στην ανοδική του πορεία, μια ομάδα εραστές του πνεύματος φιλοπρόοδοι ομογενείς, αναλαμβάνουν αυθόρμητα την ευθύνη και ι-δρύουν στις αρχές του 1861, τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο, που επί έξι δεκαετίες συνέβαλε κατά θαυμαστό τρό-πο στην πρόοδο της ελληνικής παιδείας και στην καλλιέργεια των γραμμάτων γενικότερα τόσο στην πρωτεύουσα όσο και στις επαρχίες της Ανατολής.
Κατά την ίδια δεκαετία του 1860, το Οικουμενικό Πατριαρχείο προτιθέμενο να ενισχύσει την κλονισμένη από έλλειψη πόρων οικονομική κατάσταση της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ενθάρρυνε στις 6 Αυγούστου 1866, την σύ-σταση επιτροπής από πρόθυμους φιλογενείς για την ίδρυση της κεντρικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας.
Στις αρχές της δεκαετίας 1870 η ανάγκη να συστηματοποιηθεί η χωλαίνουσα παιδεία, απασχόλησε σοβαρά την εκκλησία. Η ομοιόμορφη διαρρύθμιση των σχολειών και κάθε τι που αφορά την εκπαίδευση συζητήθηκε στο εθνικό συμβούλιο.
Εδώ βλέπουμε ότι ενώ ως τότε η παιδεία ήταν στην δικαιοδοσία της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, αποφα-σίζεται η σύσταση ενός νέου σώματος μέσα στον όλο οργανισμό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με σκοπό να ανα-λάβει αποκλειστικά την οργάνωση, την εποπτεία και τον έλεγχο της παιδείας, στην πρωτεύουσα και στις επαρχίες. Είναι άξιο προσοχής το γεγονός ότι η προνομιούχος εκκλησία, εκτιμώντας την δράση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου στον τομέα της εκπαιδεύσεως και θέλοντας να συντονίσει τις ενέργειες των δυο σωμάτων, της Πατριαρχι-κής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής και του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, αποφάσισε δυο από τα τρία λαϊ-κά μέλη της Εκπαιδευτικής Επιτροπής, να είναι από το διοικητικό συμβούλιο του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου.
Η συντακτική επιτροπή απαρτιζομένη από τρεις κληρικούς και τρεις λαϊκούς, αφού ολοκλήρωσε το σχέδιο του κα-νονισμού της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής, υπέβαλε αυτό στις 21 Μαρτίου 1873, στην έγκριση της αυτού θεοτάτης Παναγιότητος.
Τελικά αφού το σχέδιο κανονισμού συζητήθηκε σε κοινή συνεδρίαση των δύο σωμάτων έγινε δεκτό με ελαφράς τροποποιήσεις, τρανή απόδειξη του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της εκκλησίας όσον αφορά τα εκπαιδευτικά θέματα είναι το ότι μετά την έγκριση και θεώρηση του κανονισμού, η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία απέστειλε αυτών συνημμένων στην σχετική πατριαρχική εγκύκλιο προς όλους τους σεβασμιότατους μητροπολίτες του οικουμενικού θρόνου για τα περαιτέρω και ακόμη ότι αποφάσισε η αυτή πατριαρχική εγκύκλιος με κάποια τροποποίηση να δια-βαστεί στις εκκλησίες της πρωτεύουσας ως πατριαρχική απόδειξη.
Το άρθρο 16 του κανονισμού τονίζει χωρίς να αφήνει περιθώρια αμφιβολίας ότι η Πατριαρχική Κεντρική Εκπαι-δευτική Επιτροπή είναι η ανωτάτη αρχή που αντιπροσωπεύει την Αυτού Θειοτάτη Παναγιότητη σε κάθε τι που αφο-ρά την παιδεία και η εξουσία της καλύπτει όλα τα ορθά στα σχολεία, τις σχολικές εφορίες και τις σχετικές με τις σχολές αδελφότητες σε όλη περιφέρεια του Οικουμενικού θρόνου. Είναι για αυτό το μόνο υπεύθυνο για την παι-δεία όργανο που χωρίς επιφύλαξη μπορεί να θεωρηθεί ως το Υπουργείο της Ελληνορθόδοξης παιδείας, στο χώρο επιρροής του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το φιλελεύθερο κλίμα που δημιουργήθηκε για τις Χριστιανικές εθνότητες από την διακήρυξη των αρχών του Τανζι-μάτ, κράτησε σχεδόν ως το σύνταγμα του 1908.
Σ’ αυτή την εξαιρετική για την ρωμιοσύνη περίοδο, το οικουμενικό πατριαρχείο εμποτισμένο ανέκαθεν από τον ένθεο ζήλο να εξασφαλίσει την όσο το δυνατόν καλύτερη πνευματική και ηθική καλλιέργεια της ορθόδοξης νεολαί-ας και δι΄ αυτής την ποιοτική ανόρθωση της ρωμαίικης κοινωνίας ενθάρρυνε τους οιστρηλατημένους που από το πάθος για τα γράμματα, φιλότιμους και δραστήριους κοινοτικούς παράγοντες και δια της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής οργάνωσε την παιδεία κατά τρόπο άρτιο και υποδειγματικό.
Μετά το σύνταγμα του 1908 παρά τις ελπιδοφόρες διακηρύξεις του άρχισαν να διαφαίνονται στον ορίζοντα κά-ποια δυσοίωνα σύννεφα και στην συνέχεια δεν άργησαν να εκδηλωθούν οι πραγματικές προθέσεις των ηγετών του.
Παρά ταύτα το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντλώντας θάρρος από τα προνόμιά του, συνέχισε με αποφασιστικότητα τον ηγετικό του ρόλο στην εκπαίδευση του γένους ως το 1923 τότε με την νέα πολιτική κατάσταση που διαμορφώ-θηκε αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να περιοριστεί στα αυστηρώς θρησκευτικά του καθήκοντα.
‘Έτσι έκλεισε η αυλαία μιας θαυμαστής και ανεπανάληπτης περιόδου κατά την οποία η παιδεία του γένους με την προστασία την καθοδήγηση και την πρόνοια του Οικουμενικού θρόνου εμεγαλούργησε.
Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι ο 19ος αιώνας κατά την διάρκεια του όποιου δημιουργήθηκε η μεταρρυθ-μιστική περίοδος του Τανζιμάτ, που έδωσε την δυνατότητα στην ρωμαίικη κοινωνία να χαρεί στην καρδιά του οθω-μανικού κράτους, την πρωτεύουσα του, τα αγαθά της ευημερίας και της ελευθερίας σε πλείστες εκπαιδευτικές, κοι-νωνικές, οικονομικές και άλλες δραστηριότητες άνετα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο χρυσούς αιώνας της ρωμιοσύ-νης.
Κατά την περίοδο αυτή δημιουργηθήκαν τα μεγαλοπρεπή κτίσματα που μας κληροδότησαν οι θεολογενείς πατέ-ρες του γένους μας, με πρώτο και καλύτερο το ορφανοτροφείο της Πριγκήπου που είναι και το μεγαλύτερο ξύλινο οικοδόμημα της Ευρώπης.
Σήμερα βλέπουμε με χαρά και ικανοποίηση την θερμή αγάπη του Θεοφρούρητου Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου προς τα πνευματικά του τέκνα, τους νέους να εκδηλώνεται έντονα με τις τακτικές και έκτακτες οργα-νωμένες συναντήσεις του με αυτούς, με τις πλείστες ευκαιρίες που τους παρέχει και την διεύρυνση του πνευματι-κού τους ορίζοντα και την ψυχαγωγία τους και με τη ενίσχυση για την συνέχιση των σπουδών τους σε όλα τα σχολι-κά στάδια.
Η πατρική ζεστασιά με την οποία θερμαίνει η Παναγιότητά του τις καρδιές των νέων, φανερώνει το συνεχιζόμενο ενδιαφέρον της εκκλησίας για τα Ορθόδοξα νιάτα.
Ευχαριστούμε τον κύριο Νίκο Μιχαηλίδη για την παράδοση του κειμένου το οποίο απομαγνητοφώνησε ό ίδιος.